Hoe bergflora overleeft onder de witte deken
In de zomer genieten wandelaars en mountainbikers van de prachtige Alpennatuur. De bloemen en planten staan er prachtig bij en geven de bergen hun sprookjesachtige uiterlijk. In de winter wordt er vooral geskied en gesnowboard en denkt niemand aan de verborgen natuur onder de sneeuw. De sneeuw is vooral zeer vermakelijk, maar voor sommige planten ook essentieel om te kunnen overleven in het harde bergklimaat. De witte deken draagt bij aan het sprookjesachtige uiterlijk in de zomer. Nieuwsgierig hoe dat werkt? Lees dan vooral verder.
Planten overleven door hun eigen specialismes
De planten die in de bergen groeien hebben zich moeten aanpassen aan een hard klimaat. De omstandigheden kunnen zeer verschillend zijn en iedere plek trekt zijn eigen planten aan. Hoe hoger je komt, hoe moeilijker het voor planten en bomen wordt om goed te gedijen. Boven is de temperatuur lager, het groeiseizoen is heel kort vanwege de sneeuw, de wind is sterker en er is minder zuurstof. Om die reden zie je boven een bepaalde grens ook geen bomen meer staan, want zij kunnen daar niet overleven. Boven de boomgrens in de Alpen gaat de begroeiing over in bosjes en uiteindelijk in steeds kleiner wordende planten. Op zeer grote hoogtes komen uiteindelijk alleen nog korstmossen voor die echte overlevingskunstenaars zijn.
In de bergen vind je zeer gevarieerde ondergronden; rotsgrond die weinig water vasthoudt, vochtige moerassen, bosgrond en grazige weides, die allemaal hun eigen flora aantrekken met hun eigen specialismes. Dat maakt de natuur in de Alpen alleen al heel bijzonder.
De isolerende werking van sneeuw
Nieuw gevallen sneeuw is heel luchtig. Dat komt door de vorm van de losse sneeuwkristallen, die stuk voor stuk zeshoekig zijn. Wist je overigens dat iedere sneeuwkristal uniek is? Er is er geen een hetzelfde. Door de vorm van de kristallen, die veel uitsteeksels hebben, vallen ze losjes bovenop elkaar waardoor er lucht tussen blijft zitten. Poedersneeuw bestaat zelfs uit 95% lucht. Naarmate de laag dikker wordt breken de uitstekende delen af en wordt de sneeuw compacter, maar zolang het geen ijslaag wordt, blijft er lucht tussen zitten.
Lucht is een goede isolator. Het heeft een lage thermische geleidbaarheid, wat betekent dat de lucht binnenin de sneeuw moeilijk warmte kan afvoeren. De warmte van de ondergrond gaat daardoor niet verloren aan de lucht boven de sneeuw en de kou van boven dringt niet door tot de grond. Als de buitentemperatuur -20°C is, is het onder 50 cm sneeuw nog 1,6°C. Hierdoor zal de grond onder de sneeuw niet snel bevriezen.
Zonnige zuidhellingen voor een langere bloeiperiode
Meer dan de helft van het jaar ligt er sneeuw in de bergen. Op 1000 meter boven zeeniveau is dat in een normale winter zo’n 3 tot 4 maanden, met maximale sneeuwhoogtes van 2 meter, maar op 2000 meter hoogte is dat al 6 tot 7 maanden met sneeuwhoogtes tot 5 meter. Dat is een lange periode, waarin de groei en bloei van planten grotendeels stilstaat. Bloeiende planten hebben een minimale sneeuwvrije periode van twee maanden nodig om te kunnen bloeien en zich te kunnen vermeerderen. Vooral de zuidhellingen die veel zon vangen zijn daarom ideaal voor deze planten. De sneeuw smelt hier als eerste en zorgt daardoor voor een langere periode om te kunnen bloeien.
Vorstgevoelige planten kiezen voor een langere sneeuwperiode
Het nadeel van de zonnige zuidhellingen is dat als het voorjaar al vroeg warm is en er opeens alsnog een vorstperiode volgt, de isolerende sneeuwlaag al is verdwenen. Planten die kwetsbaar zijn voor bevriezing, zoals de alpenroos (Rhododendron ferrugineum), zul je hier dan ook niet snel vinden. Vorstgevoelige planten kiezen liever voor noordhellingen, uitgesleten holtes of dalletjes en morenevelden, waar de zon moeilijk kan komen en de sneeuw dus langer blijft liggen. Een nadeel is dat de groei- en bloeiperiode daardoor ook korter is. Als je goed oplet zul je zien dat je de bekende alpenrozen ook veelal op zulke plekken ziet staan. Ze hebben vorstgevoelige, altijd groene blaadjes en komen oorspronkelijk uit de vochtige en milde bergbossen van China. Daar is vorst in het voorjaar zeldzaam en dus hebben de planten zich daar niet op hoeven aanpassen.
Andere planten die vorst proberen te vermijden zijn de blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus), de rijsbes (Vaccinium uliginosum), de vossenbes (Vaccinium vitis-idaea) en de kraaihei (Empetrum). Deze heideachtige planten kiezen voor de halfschaduw met genoeg beschutting door de sneeuw, maar om te kunnen groeien en vrucht te kunnen dragen mogen ze niet langer dan 5 tot 6 maanden onder de witte deken liggen. Ze komen voor tussen de 1900 en 2400 meter boven zeeniveau en kunnen heerlijke bessen voortbrengen.
Een bloem op grote hoogte
Sommige planten wachten niet af tot de sneeuw verdwenen is. Bloeien en er daarmee voor zorgen dat ze zich kunnen vermeerderen is een zeer belangrijke taak, maar als je hoog in de bergen staat heb je daar maar heel weinig tijd voor. De kleine kwastjesbloem (Soldanella pusilla) leeft op 3100 meter hoogte en heeft daardoor een extreem korte groeiperiode. Om die reden begint ze onder de sneeuw al met de voorbereidingen. Ze kan de energie van de zon tot 20 cm onder de sneeuw gebruiken om te groeien en zich klaar te maken voor de bloei. Deze bloem staat er dan ook om bekend om haar bloemhoofdje al boven de sneeuwlaag uit te steken, nog voor deze helemaal is verdwenen. Daarom wordt dit plantje ook wel ijsklokje genoemd.
Sneeuw in de Alpen is dus niet alleen leuk, maar ook heel nuttig voor de Alpenflora. Het zorgt er door de isolerende werking voor dat vooral de kwetsbare planten in de winter kunnen overleven en is met recht een witte ‘deken’ te noemen. Daardoor kunnen we in de zomer weer genieten van alle prachtige bloeiende bloemen. Ben je dus op wintersport in de Alpen, denk dan tijdens de afdaling eens aan de bloemen en planten die goed beschermd onder je voeten leven.
Wil je meer weten over de natuur in de Alpen? Lees dan ook eens ons artikel over Lente in de Alpen of over de Alpensteenbok.
